گذری کوتاه بر شناخت زنان ادیب و نامدار بلوچ
ارائه دهنده: ماهدیم بلوچ
سرزمین بلوچستان در ازای تاریخ پرافتخار و پرفراز و نشیب خود با وجود آنکه مردان و قهرمانان فراوانی در میدان‌های مختلف، با خدمات ارزنده تقدیم جامعه بشری کرده که هر کدام از آنان برگ زرینی از افتخارات را در تاریخچه قوم بلوچ ثبت و ضبط شده، در کنار آن نیز شیر زنان و مادرانی بوده‌اند که با تحمل بار سنگین عظیم مسئولیت، چنین شیرمردانی را تربیت‌کرده‌اند.
زن بلوچ زنی است همانند زنان جوامع دیگر و فرهنگ‌های متفاوت، با این حال شور و شوق و حماسه و عشق، فرهنگ و هنر؛ ذهن توانمند و دستان خلاق؛ مدیریت و رهبری جامعه و خانواده؛ تلاش برای رهائی ملت از مذلت و جهالت و نادانی را می‌توان در بررسی کارنامه درخشان زن بلوچ به خوبی یافت.
شهسواران عرصه فرهنگ و ادبیات بلوچی دوره‌های مختلف زبان و ادبیات بلوچی را به سه دوره قدیم، میانی و معاصر تقسیم‌بندی کرده‌اند. دوره قدیم حماسه‌ها و منظومه‌های “بی‌بگرک و گراناز، دودا و بالاچ، دوستین و شیرین، حمل و ماه گنج، سسی و پنون، شهداد و مهناز، عزت و میروک، لله و گراناز، هانی و شی مرید” را در برمی‌گیرد.
بنا به باور و اعتقاد بسیاری از محققان خود حماسه‌سازان این حماسه‌ها و حکایات مورد اشاره سراینده اشعار بوده‌اند به ویژه سروده‌هایی که یک طرف ماجرا زن بوده که با تشبیهات و استعارات و کنایات و اضافات به مصداق آنکه شاعر آئینه تمام نمای عصر خویش است به بررسی شرایط و اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و ادبیات جامعه خود در این اشعار نیز پرداخته‌اند و اینجا است که به نکته مهمی آگاهی می‌یابیم که زن بلوچ جامعه‌شناس و مورخی توانا نیز بوده است.
با رجوع به کتاب‌های حماسه‌سرایی در بلوچستان و منظومه‌های عاشقانه بلوچستان، گنجینه عظیمی پیش روی محقق و پژوهشگر گشوده می‌شود و در مقابل عظمت و توانایی زن بلوچ در عرصه قلم و نوشتار سر تسلیم فرو می‌آورد.
در دوره دوم از زمان “میرنصیر خان نوری” که از سال 1747 میلادی حکمرانی وی بر کلات و بخش بزرگ بلوچستان آن روز آغاز می‌شود، “بانک سیمک” بیش از دیگران می‌درخشد که بخش اعظم اشعار وی توسط میر شیرمحمد مری اشعار وی گردآوری شده است.
در دوره معاصر نیز شاعرانی چون پروفسور “زینت ثنا، بانو ملک گوهر(دختر شاعر و مبارز پر آوازه و نامدار بلوچ میر گلخان نصیر) زاهده رئیسی، زینت شه‌بخش، نسرین بهجتی و پروانه جنگی‌زهی” و صدها شاعر گمنام که عرصه ظهور و بروز آنان فراهم نشده یا مجالی برای معرفی آنان فراهم نیامده نیز اشعاری حماسی، عاشقانه و به تعبیر ادیبان بلوچ رنگی و جنگی در آن نهفته است.
از همه مهتر در این عرصه به جرانت می‌توان گفت زن بلوچ پیشتازتر از مردان در عرصه شعر و ادب بوده است؛ آنگاه‌که فرزند خود را در گهواره لالائی می‌دهد و شعر بلوچی با “لولی” آغاز می‌شود و از آن به عنوان قدیمی‌ترین بخش شعر بلوچی یاد می‌شود، این زن بلوچ است که آغازگر شعر بوده و در همه مراحل تربیت فرزند زن بلوچ در قالب شعر او را همراهی می‌کند.
ذکر این نکته لازم و ضروری است که بر خلاف دوره اول و دوم، زن شاعر پارسی‌گویی چون رابعه خضداری وجود دارد که اشعاری به زبان پارسی می‌سراید که خود گنجینه عظیمی است.
گرچه در دوره معاصر شاعران زن بلوچ هم به سرودن اشعاری به زبان بلوچی پرداخته‌اند و در کنار آن با توجه به وضیعت جغرافیایی محل سکونت به زبان‌های پارسی، اردو، پشتو و عربی نیز شعر سروده اند.